50周年致以奥特曼之父 《ULTRAMAN N/A》预告发布

Шатландыя
Scotland (англ. / скотс) Alba (шатл. гэл.)
Сцяг Герб
Дэв?з: ?In My Defens God Me Defend? ?У маёй абароне Бог мяне абараняе?
Г?мн: ?Flower of Scotland (a)?
Заснавана	843
Аф?цыйныя мовы	Англ?йская, шатландская гэльская, скотс
Стал?ца	Эдынбург
Найбуйнейшыя гарады	Глазга
Форма к?равання	Парламентарная манарх?я
Кароль Прэм’ер-м?н?стр Першы м?н?стр	Карл ??? Рышы Сунак Хамза Юсаф
Тэрыторыя
? Агулам	78,387 км2
? % воднай паверхн?	1,9
Насельн?цтва Шатланды?
? Ацэнка (2013)	5,327,700 чал.
? Перап?с (2006)	5,313,600 чал.
? Шчыльнасць	67,5 чал./км2
ВУП (нам?нал)
? разам (2013)	245,267 млрд дол.
? На душу насельн?цтва	45,904 дол.
Назвы жыхаро?	Шатландцы
Валюта	Фунт стэрл?нга? (￡, GBP)
?нтэрнэт-дамены	.scot, .uk, .eu
Тэлефонны код	+44
Часавы пояс	+0
a. Не аф?цыйны, але самы папулярны з неаф?цыйных
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

百度 需要准备含有DEET（浓度30％~50%）蚊虫驱虫剂以及抗疟疾药。

Шатландыя (шатл. гэл.: Alba, англ.: Scotland, скотс: Scotland) — адна з чатырох кра?н Злучанага Карале?ства, мае найбольшую а?таном?ю. У м?нулым незалежнае карале?ства ? Па?ночнай Е?ропе. Шатландыя займае по?нач вострава Вял?кабрытан?я ? мяжуе па сушы з Англ?яй. Стал?ца — Эдынбург.

Г?сторыя

Л?чыцца, што першыя людз? з’яв?л?ся ? Шатланды? прыбл?зна 8 тысяч гадо? таму. Першыя сталыя пасел?шчы датуюцца IV тысячагоддзем да н.э. П?сьмовая г?сторыя Шатланды? пачынаецца з рымскай заваёвы Брытан??, кал? был? акупаваны ? атрымал? статут рымск?х прав?нцый ? стал? менавацца Брытан?яй тэрыторы? сучаснай Англ?? ? Уэльса. Частка па?днёвай Шатланды? была на нядо?г? час узятая пад няпросты кантроль Рыма, але па?ночныя земл? был? вольныя ад рымскага заваявання ? звал?ся Каледон?я. Каледон?я была населена п?кцк?м? ? гэльск?м? плямёнам?, на яе тэрыторы? размяшчал?ся гэльскае карале?ства Дал Рыяда ? п?кцкае — Фортрыу. Але г?сторыя Шатландскага карале?ства традыцыйна бярэ свой адл?к з 843 г., кал? Кенет Макальп?н ста? каралём аб’яднанага карале?ства шкота? ? п?кта?. На працягу наступных стагоддзя? тэрыторыя Шатландскага карале?ства пашырылася да плошчы прыбл?зна адпаведнай плошчы сучаснай Шатланды?. Гэты перыяд адзначаны пара?нальна добрым? аднос?нам? з уэсекск?м? валадарам? Англ?? ? моцнай раздробленасцю, якая, аднак, не зам?нала правядзенню паспяховай экспанс?ян?сцкай пал?тык?. Праз некаторы час пасля ?варвання ? 945 годзе ? Стратклайд англ?йскага караля Эдмунда I прав?нцыя была перададзена Малькальму I. Падчас к?равання караля ?ндульфа (954—962) шкоты занял? крэпасць, пазней названую Эдынбургам, — свой першы апорны пункт у Лотыяне. Падчас уладарання Малькальма II адз?нства Шатланды? ?мацавалася. Пераломным годам, магчыма, бы? 1018, кал? Малькальм IV нанёс Нартумбры? паражэнне ? б?тве пры Карэме.

Заваяванне Англ?? нармандцам? (1066) стала прычынаю ланцуга падзей, праз як?я Шатландыя змян?ла сваёй гэльскай культурнай арыентацы?. Малькальм III пабра?ся шлюбам з Маргарытай, сястрой Эдгара Этл?нга, зрынутага англа-саксонскага прэтэндэнта на англ?йск? сталец, як? пасля атрыма? падтрымку з боку Шатланды?. Маргарыта згуляла важную ролю ? пан?жэнн? ?плыву кельцкага хрысц?янства. Яе сын, Дав?д I ста? важным англа-нармандск?м валадаром. Ён спрыя? увядзенню ? Шатланды? феадал?зму ? заахвочва? прыток насельн?цтва з Н?дэрланда? у гарады, каб умацаваць гандлёвыя сувяз? з кантынентальнай Е?ропай. Да канца XIII ст. шматл?к?я нармандск?я ? англа-нармандск?я сем’? атрымал? маёнтк? ? Шатланды?. Пасля смерц? Маргарыты, апошняй прамой спадчынн?цы Аляксандра III, шатландская арыстакратыя звярнулася да караля Англ??, каб ён разважы? спрэчк? пам?ж прэтэндэнтам? на шатландск? сталец. Замест гэтага Эдуард I паспрабава? уладкаваць на шатландск? сталец свайго вылучэнца ? ?зяць Шатландыю пад по?ны кантроль, аднак гэтага не атрымалася з-за супрац?ву шатландца?, як?м? к?равал? спачатку У?льям Уолес ? Эндру дэ Марэй, як?я падтрымл?вал? ?аана I Бал?яла, а затым — Роберт Брус. Брус узышо? на карале?ск? сталец як кароль Роберт I 25 сакав?ка 1306 ? атрыма? канчатковую перамогу над англ?чанам? ? б?тве пры Бенакберне ? 1314 г. Але пасля яго смерц? падчас другой вайны за незалежнасць Шатланды? (1332—1357) зно? пачалася м?жусобная барацьба, у якой Эдуард Бал?ял беспаспяхова спрабава? адваяваць сталец у спадчынн?ка? Бруса пры падтрымцы англ?йскага караля. Тольк? з прыходам дынасты? Сцюарта? у 1370-х с?туацыя ? Шатланды? пачала стаб?л?завацца.

Да канца Сярэднявечча Шатландыя была падзелена на дзве культурныя зоны: дольную, жыхары якой разма?лял? на англа-шатландскай мове, ? горную Шатландыю, насельн?цтва якой карысталася Шатландскай гэльскай мовай. Тым не менш, голуэйск? гэльск? дыялект захо?ва?ся магчыма аж да XVIII ст. у аддаленых частках па?днёвага захаду кра?ны, як?я ?ваходз?л? ? графства Голуэй. Г?старычна, дольная Шатландыя ? культурным плане была бл?жэйшая да Е?ропы. У горнай жа Шатланды? сфарм?равалася адна з адметных рыс рэг?ёна — Шатландская кланавая с?стэма.

У 1603 кароль Шатланды? Яка? VI пераня? англ?йск? сталец ? ста? каралём Англ?? Якавам I. За выключэннем часу ?снавання Садружнасц?, Шатландыя заставалася асобнай дзяржавай, але разам з тым мел? месца значныя канфл?кты пам?ж манархам ? шатландск?м? прэсв?тэрыянам? з нагоды формы царко?нага к?равання. Пасля Сла?най рэвалюцы? ? звяржэння катал?ка Якава VII В?льгельмам III ? Марыяй II Шатландыя каротк? час пагражала абраць уласнага манарха-пратэстанта, але пад пагрозай разрыву гандлёвых ? транспартных сувязя? з Англ?яй шатландск? парламент сумесна з англ?йск?м у 1707 прыня? ?Акт аб Ун???. У вын?ку аб’яднання было створана карале?ства Вял?кабрытан?я. У 1715 на по?начы Шатланды? паднял?ся два буйных па?стання якаб?та?, але Гановерская дынастыя здзюжала. Якаб?цк?я прэтэндэнты на прастол захо?вал? папулярнасць у горных ? па?ночна-?сходн?х абласцях, асабл?ва сярод не прэсв?тэрыян.

Пасля прыняцця ?Акту аб Ун???, шатландскай Асветы ? прамысловай рэвалюцы? кра?на стала магутным е?рапейск?м камерцыйным, навуковым ? ?ндустрыяльным цэнтрам. Пасля Другой Сусветнай вайны Шатландыя выпрабавала на сабе рэзк? спад вытворчасц?, але ? апошн?я дзесяц?годдз? адбываецца культурнае ? эканам?чнае адраджэнне рэг?ёна за кошт разв?цця сферы ф?нансавых аперацый ? вытворчасц? электрон?к?, а таксама прыбытка? ад здабычы нафты ? газу на шэльфу Па?ночнага мора. У 1997 был? праведзены выбары ? Парламент Шатланды?, стварэнне якога было замацавана ? ?Шатландск?м акце? ? 1998 г.

Гл. таксама: Сп?с брытанск?х манарха?

Геаграф?я

У 1996 рашэннем Парламенту Вял?кабрытан?? Шатландыя была падзелена на 32 вобласц?.

Тэрыторыя Шатланды? ?ключае ? сябе па?ночную трац?ну вострава Вял?кабрытан?я ? прылеглыя астравы — Гебрыдск?я, Аркнейск?я ? Шэтландск?я. Працягласць берагавой л?н?? Шатланды? — 9911 км. На по?дн? мяжуе з Англ?яй. Працягласць мяжы ад рак? Тв?д на захадзе да заток? Салвей-Фер на ?сходзе — каля 96 км. У 30 км на па?днёвы ?сход ад узбярэжжа размешчана востра? ?рландыя, у 400 км на па?ночны ?сход — Нарвег?я, на по?нач ад Шатланды? ляжаць Фарэрск?я астравы ? ?сландыя. Усходн? бераг Шатланды? абмывае Атлантычны ак?ян, заходн? — Па?ночнае мора.

Асно?ная тэрыторыя складаецца з трох гало?ных геаграф?чных ? геалаг?чных зон. Два буйныя мас?вы — Па?днёвая ?згорыстасць (Southern upland) на по?дн? ? Высок?я земл? (Highlands) на по?начы — падзеленыя н?з?наю Н?зк?х зямель (Lowlands), дзе жыве дзве трац?ны насельн?цтва Шатланды?.

Кл?мат умераны ак?ян?чны. Дзякуючы цёплай атлантычнай плын? Гальфстрым тэмпературы ? Шатланды? вышэй, чым у кра?нах, як?я месцяцца на той жа паралел?, але н?жэй, чым у ?ншых рэг?ёнах Вял?кабрытан??. З-за нера?намернага рэльефу паверхн? надвор'е адрозн?ваецца крайняй ня?стойл?васцю. У самыя халодныя месяцы года — студзень ? люты — сярэдн? тэмпературны макс?мум складае 5 — 7 °C. У самыя цёплыя месяцы — л?пень ? жн?вень — 19 °C. Сярэднегадавая колькасць ападка? вагаецца ад 3000 мм на по?начы да 800 мм на по?дн?. Для рэг?ёна характэрны па?днёва-заходн? вецер, частыя штормы на ?збярэжжы ? астравах.

Самыя высок?я горы

• Бен-Нев?с (1343 м)
• Бен-Макду? (1309 м)
• Брэрых (1296 м)
• Ка?рнтул (1293 м)
• Ка?рнгорм (1245 м)
• Бен-Ловерс (1214 м)

Самыя до?г?я рэк?

• Tay (188 км)
• Спэй (177 км)
  • Клайд (170 км)
• Тв?д (154 км)
• Ды (154 км)
• Дон (132 км)
• Форт (106 км)

Эканом?ка

Асно?ным? гал?нам? Шатландскай эканом?к? з’я?ляюцца электронная прамысловасць (каля паловы ?сяго таварнага экспарту), марская здабыча нафты ? газу, вытворчасць в?ск?, турызм, лясная прамысловасць ? рыбало?ства. Добра разв?тая ф?нансавая сфера, чатыры шатландск?х кл?рынгавыя банк? маюць права выпускаць у зварот уласныя банкноты, што часцяком выкл?кае падазроны ? англ?йск?х гандляро?. В?ск? вырабляюць у Шатланды? каля 90 ф?рма?, экспартуючы прадукцы? на 1,3 м?льярды фунта? стэрл?нга?. Падатковыя палёгк? ? ?ншыя формы ф?нансавай падтрымк? рэг?она? стала ?зрастал?, павял?чы?шыся з 12 млн фунта? у 1960 годзе да 500 млн фунта? у 1979 годзе. Затым, з прыходам да ?лады М. Тэтчар, рэг?янальнае ?нвесц?раванне рэзка скарац?лася з адначасовым павел?чэннем аб’ёма? пэ?ных адрасных ?нвестыцый. Расчыняючы структуру эканом?к? Шатланды?, варта адзначыць, што доля дзяржа?нага сектара ? ёй больш, чым у ?ншых рэг?ёнах Вял?кабрытан??. Шатландыя мае разв?тую абаронную прамысловасць. Нягледзячы на тое, што ? апошн?я гады ?стотна скарац?лася вытворчасць тэкстылю, а?тамаб?ля?, в?ск?, здабыча вуголля ? суднабудаванне, значны рост атрымал? электронная прамысловасць, уключаючы вытворчасць ЭВМ, ? нафтаздабыча. Замежныя ?нвестыцы? ? эканом?ку Шатланды? складаюць 17 % ад агульнага аб’ёму замежных ?нвестыцый Вял?кабрытан??. У той жа час вял?кай праблемай Шатланды? з’я?ляецца стала нарастаючае беспрацо?е, асабл?ва сярод мужчынскага насельн?цтва. Ключавым? органам? к?равання эканам?чнага разв?цця Шатланды? з'я?ляецца цэнтральны ?рад, а менав?та яго Шатландскае аддзяленне (Scottish Office), якое ?ключае ? сябе два аддзелы, як?я займаюцца разв?ццём: адз?н па Шатланды?, ?ншы па рэг?ёне Высок?х зямель ? астраво? (Highlands & Islands). Вял?знае значэнне для разв?цця эканом?к? Шатланды? мае прыцягненне прамых замежных ?нвестыцый (FDI). З 1996—1997 гг. Шатландыя прыцягнула 86 праекта? з планаваным аб’ёмам ?нвестыцый ро?ным 3121,6 млн фунта? стэрл?нга?, было створана амаль 15 тысяч новых рабочых месца?. Так?м чынам, у Шатландыю прыцягваецца адна трац?на ?с?х замежных ?нвестыцый Вял?кабрытан??, прычым 65 % гэтых ?нвестыцый прыходз?цца на электронную прамысловасць. Унутранае стымуляванне ?нвестыцыйнай дзейнасц? ? Шатланды? здзяйсняецца праз агенцтва LIS (?Размяшчэнне на тэрыторы? Шатланды??). Асно?най задачай LIS з’я?ляецца макс?мал?зацыя прытоку ?нвестыцый, стварэнне новых рабочых месца? сродкам: маркетынгу, кансультацыя? ? дапамог? патэнцыйным фундатарам, паста?к? найбольш перспекты?ных мэтавых пакета?, абароны фундатара?.

Турызм

Шатландыя — гэта добра разв?ты турыстычны край. Турызм дае 200000 рабочых месца? (каля 9 % ад агульнай колькасц? працаздольных) гало?ным чынам у сектары абслуго?вання, выдатк? турыста? склал? 4,4 млрд фунта? стэрл?нга? за 2003 г. Гало?ную масу наведвальн?ка? складаюць турысты з Злучанага Карале?ства. У 2002 г. яны наведал? Шатландыю 18,5 млн разо?, пражы?шы 64,5 млн дзён ? страц??шы 3,7 млрд фунта? стэрл?нга?. Замежн?к? наведал? Шатландыю 1,58 млн разо?, пражы?шы 15 млн дзён ? страц??шы 806 млн фунта? стэрл?нга?. З ?х грамадзяне ЗША склал? большасць — 24 %, Герман?? — 9 %, Францы? — 8 %, Канады — 7 % ? А?страл?? — 6 %.

Шатландыя наогул уя?ляецца як чысты несапсаваны край з прыгожым? краяв?дам?, як?я маюць до?гую ? грунто?ную г?сторыю ? спалучаныя з тысячам? г?старычных месца? ? ц?кавасцей. Гэта ?ключае старада?н?я каменныя колы, стаячыя камян? ? пахавальныя пако?, разнастайныя рэштк? з Каменнага, Бронзавага ? Жалезнага вяко?. Таксама маецца шмат старажытных замка?, дамо?, палё? б?тва?, ру?на? ? музея?. Мноства людзей ваб?ць культура Шатланды?.

Гарады Эдынбург ? Глазга становяцца ?сё больш касмапал?тычнай альтэрнатывай да перыферы?. Турысты прыязджаюць увесь год, але гало?ным турысцк?м сезонам з’я?ляецца перыяд з красав?ка па кастрычн?к уключна. У дадатак да гэтых фактара?, Нацыянальнае турысцкае агенцтва ?Visitscotland? (?Наведай Шатландыю?) разгарнула стратэг?ю н?зкавага маркетынгу, як? нак?раваны на выкарыстанне, апрача ?ншага, моцы Шатланды? ? гольфавым, рыбацк?м ? харчовым ? п?тным турызме. ?ншым папуларнай прычынай наведвання Шатланды?, асабл?ва з Па?ночнае Амерык?, з’я?ляецца генеалог?я, шмат турыста? прыязджае, каб даследаваць каран? сям’? ? продка?.

Месцы для наведвання

Эдынбург з’я?ляецца стал?цай ? шырока вядомы як адз?н з найпрыгажэйшых гарадо? у Е?ропе. Стары ? Новы горад Эдынбургу ?ваходзяць у сп?с аб’екта? сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Эдынбург з’я?ляецца самым папулярным месцам наведвання ? Шатланды? ? займае другое месца ? Злучаным Карале?стве пасля Лондана. Гало?ныя ц?кавасц? горада ?ключаюць замак, палац Holyroodhouse, комплекс ?Our Dynamic Earth? (?Наша дынам?чная зямля?) ? Карале?скую М?лю. Ёсць тры ?н?верс?тэты, уключаючы Ун?верс?тэт Эдынбурга, як? бы? заснаваны ? 1583 годзе.

Глазга — гэта самы вял?к? горад у кра?не, ? друг? паводле вел?чын? месца наведвання. Яго ц?кавасц? ?ключаюць калекцыю Burrell, касцёл, навуковы цэнтр ? музей Kelvingrove. У дадатак, шмат турыста? прыязджаюць у Глазга дзеля знакам?тае гатычнае ? в?ктарыянскае арх?тэктуры, як ? дзеля пакупак. У горадзе тры ?н?верс?тэты, уключаючы Ун?верс?тэт Глазга.

Стырл?нг вядомы як г?старычнае мястэчка ? цэнтральнай Шатланды?, каля 30 м?ля? на па?ночны захад ад Эдынбурга, ? як ?брама ? Высок?я земл??, праз сваё геаграф?чнае знаходжанне пам?ж горным?? ? дольным? землям? Шатланды? (Highlands and Lowlands). Сярод ц?кавасцей вылучаюцца замак ? манумент National Wallace.

Абердз?н знакам?ты як ?Гран?тны горад? ? сваёй гатычнай арх?тэктурай. Насельн?цтва складае каля 210.000 чалавек, горад служыць гало?ным адм?н?страцыйным цэнтрам для па?ночнага ?сходу Шатланды?. Са сва?м вял?к?м портам ? гаванню, Абердз?н служыць пунктам адпра?к? для шматл?к?х парома?, што злучаюць брытанскую Шатландыю з па?ночным? астравам? Оркн? ? Шэтланд. У Абердз?не ёсць два ?н?верс?тэты ? вял?кае студэнцкае насельн?цтва.

Сент-Эндрус з’я?ляецца маленьк?м, але м?тусл?вым мястэчкам у па?ночна-?сходн?м Файфе. Эканом?ка засяроджаная вакол ?ндустры? гольфа, бо мястэчка з’я?ляецца радз?май сучаснае гульн?. Ун?верс?тэт Св. Эндру (самы стары ? Шатланды?) мае каледжы, што раск?даныя па мястэчку.

Перт — гэта маленькае, але г?старычнае мястэчка на ?сходн?м узбярэжжы, якое ста?ць на рацэ Тэй. Перт вядомы багатым? паркам?. Пабл?зу знаходз?цца вёска Скон, старажытная стал?ца Шатланды? ? былая радз?ма шатландск?х каралё?.

?нвернес з’я?ляецца адм?н?страцыйным цэнтрам Высок?х зямель, знаходз?цца бл?зка да возера Нес ? служыць транспартным вузлом для большасц? Высок?х зямель. Гэта папулярнае месца наведвання для турыста?, як?я жадаюць наведаць по?нач Шатланды?.

?ншыя папулярныя сярод турыста? мясц?ны ?ключаюць Высок?я земл? ? Гебрыды (востра? Скай, напрыклад).

Бен Нев?с (1343 м) з’я?ляецца самай высокай гарой у Злучаным Карале?стве, але ёсць шмат ?ншых выб?тных гор у Шатланды?, хаця паводле м?жнародных стандарта? усе горы адносна малыя. Гара Кв?л?н на востраве Скай прапануе кольк? няпростых сх?ла?, так?х як ?Недасягальная вяршыня?.

У Шатланды? шмат азёра?, уключаючы Ламонд ? Нес, якое л?чыцца некаторым? месцам жыхарства монстра. Таксама шмат рэк, добрых для рыбало?ства (Тэй — 188 км, Тв?д, Дон, Ды).

У Шатланды? можна добра папаляваць, асабл?ва паспяховыя аблавы на аленя? ? стральба па цецеруках.

Транспарт

Шатландыя злучаная з астатн?м Злучаным Карале?ствам а?тамаб?льным? дарогам?, чыгункай ? паветраным? шляхам?. Аэрапорты ? Эдынбургу, Глазга, Прэств?ку ? Абердз?не служаць гало?ным м?жнародным? брамам? ? Шатландыю. Сетка маршрута? стала пашыраецца. Кра?на добра звязаная паветраным? шляхам? з Е?ропай, здзяйсняюцца штодзённыя рэйсы ? шэраг е?рапейск?х гарадо?, так?х як Парыж, Берл?н, Рым, Барселона, Дубл?н ? Стакгольм. Таксама дзейн?чаюць простыя пералёты ? Па?ночную Амерыку (Нью-Ёрк, Бостан, Ф?ладэльф?я, Таронта, Ванкувер ? Калгары).

Кра?на таксама звязаная з мацерыковай Е?ропай паромам?, як?я выходзяць штодня з Росыта (Rosyth) у раёне Файф (Fife) да бельг?йскага порту Зэебруге (Zeebrugge). Паромы таксама злучаюць Шатландыю з Па?ночнай ?рландыяй, ходзячы пам?ж Странрэрам (Stranraer) ? Белфастам ? Ка?рнрыянам (Cairnryan) ? Ларнам (Larne).

Дэмаграф?я

Па вын?ках перап?су 2001 года насельн?цтва Шатланды? складае 5062011 чал. Паводле падл?ка? 2005 года яно ?зрасло да 5094800 чал. Кал? бы Шатландыя была незалежнай дзяржавай, яна займала бы 114 месца па колькасц? насельн?цтва ? свеце.

Рэл?г?я

Нацыянальная царква Шатланды? — Царква Шатланды?, арган?заваная па прэсв?тэрыянскаму тыпу.

• Царква Шатланды? — 42 %
• Атэ?сты — 28 %
• Катал?цтва — 16 %
• ?ншыя хрысц?янск?я цэрквы — 7 %
• Не адказал? — 5 %
• ?слам — 0,8 %
• Будызм — 0,1 %
• С?кх?зм — 0,1 %
• ??да?зм — 0,1 %
• ?нду?зм — 0,1 %
• ?ншыя рэл?г?? — 0,5 %

Культура

Мова

У цяперашн? час у Вял?кабрытан?? няма аф?цыйна прынятай дзяржа?най мовы, аднак на тэрыторы? Шатланды? выкарысто?ваюцца тры мовы — англ?йская (якая дэ факта з'я?ляецца гало?най), шатландская гэльская ? скотс. Шатландская гэльская ? шатландская ра?н?нная мова(скотс) был? аф?цыйна прызнаныя ? 1992 г. Е?рапейскай Хартыяй рэг?янальных мо? ? мо? меншасцей, якую ? 2001 г. ратыф?кавала Вял?кабрытан?я.

Л?таратура

Шатландская л?таратура мае багатую г?сторыю. Клас?кай свайго жанру з'я?ляюцца творы Роберта Бёрнса ? Вальтэра Скота, Роберта Лу?са Стывенсана ? Джэймса Хога.

Кланы ? Тартаны

Гаворачы аб традыцыях Шатланды? трэба адзначыць самую гало?ную — клан. Клан у Шатланды? перакладаецца як ?дзец?? альбо ?нашчадк??. Гэта гурт сем'я?, як?я носяць адно прозв?шча ? маюць агульнага продка. Да 1745 шатландск?я кланы к?равал?ся чыфтэйнам? (chieftains), як? з'я?ля?ся старэйшым у клане, тэарэтычна, тым, як? мае найвышэйшую ступень сваяцтва з агульным продкам.

Ц?кава, што ? Шатланды?, дзякуючы с?стэме клана?, у грамадстве был? мацнейшым? сацыяльныя адрозненн? пам?ж розным? кланам?, чым пам?ж розным? грамадск?м? класам?. Варта зазначыць, што с?стэма клана? папулярная дагэтуль ? захавалася яна больш як нацыянальная. У Шатланды? кланавая прыналежнасць вызначалася паводле адзення, асабл?ва мужчынскага к?лта. Расфарбо?ка к?лта мус?ла быць пэ?най — у адпаведнасц? з тартанам.

Тартан з'я?ляецца ва?нянай матэрыяй з узорам л?н?й рознай шырын? ? розных колера?, як?я перасякаюць адно аднаго пад пэ?ным? кутам?.

Маецца шмат розных тартана?, кожны з як?х звязаны з пэ?ным шатландск?м кланам. Кожны клан у Высок?х землях мае пэ?ны, звязаны з ?м колер ? правераны ?зор, як? належачыя да клана носяць на к?лтах ? пледах. Апрануць чужыя колеры з'я?ляецца сацыяльным парушэннем (gaffe). За гэтым строга наз?рае ? Шатланды? адказная асоба, гало?ны герольд, захавальн?к герба? ? старшынства клана?. У яго складаныя абавязк? ?ваходз?ць сачыць за тым, каб н?хто не прысво?? сабе недазволеныя тытулы, чужыя тартаны, не завё? на дудзе (bag-pipe) падчас цырыман?яльнага маршу мелодыю ?ншага клана. З ус?х канцо? свету прыходзяць да яго запыты адносна кланавай прыналежнасц? ? с?мвол?к?. У кожнага клана ёсць сваё свята, ? ? гэты дзень усе сябры клана апранаюць свае кланавае адзенне, дзе б яны не был?.

Таксама бываюць м?жнародныя сустрэчы клана? у Эдынбургу. На сустрэчы клана? з'язджаюцца людз?, як?я носяць адно ? тое ж шатландскае ?мя. Дэлегаты так?х сустрэч апранаюцца ? нацыянальныя стро?. На сустрэчах клана? за?сёды прысутн?чаюць дудары, музыка як?х цешыць слых прадста?н?ко? клана?, адбываюцца спаборн?цтвы ? к?данн? бярвення — кебера, у безе ?гару, танцы, адным з як?х з'я?ляецца танец з падскокваннем над скрыжаваным? шаблям?, ядуць хаг?с — адмыслова гатаваны авечы стра?н?к, як? наб?ты кавалкам? мяса са спецыям? —з бульбяным пюрэ альбо пюрэ з рэпы.

Новы Год. Hogmanay

Ул?чваючы ?плы? пурытанства на шатландск?я традыцы? можна сказаць, што, у адрозненн? ад большасц? ?ншых кра?н Е?ропы, на працягу до?гага перыяду г?сторы? ? Шатланды? з?мовыя святы пачынал?ся не напярэдадн? Каляда?. Ажно да сярэдз?ны XX ст., банк?, оф?сы ? фабрык? працавал? нават 25 снежня. Асно?ным з?мовым святам шатландца? з'я?ля?ся Новы Год альбо Hogmanay.

Сёння Hogmanay таксама найважнейшы дзень у шатландск?м календары. Гэта не тольк? масавыя гулянн?. У гэтага свята, якое з'яв?лася ? часы нашэсця в?к?нга?, вял?зныя традыцы?. Кожны дом дбайна прыбраны да звону з бл?жэйшай царквы, як? абвяшчае аб наступе новага года. Людз? апранаюць самыя лепшыя стро?. Некаторыя ?дуць у царкву на начную службу.

Па вул?цах рухаюцца шэсц? з паходням? — агонь на цэлы год выган?ць злы дух з гарадо? ? вёсак. Шатландцы запальваюць у бочцы смалу ? коцяць бочку па вул?цах. Гэта с?мвал?зуе спаленне старога года. Пасля гэтага дазваляюць пачацца новаму года. Кажучы аб навагодн?х шэсцях, нельга не згадаць аб тым, што на працягу стагоддзя? у некаторых гарадах Шатланды? 11 студзеня гэтак жа праводзяцца розныя ?агн?стыя? святы. 11 студзеня — дзень на як? выпада? Hogmanay, паводле старога стылю (стары каляндр бы? скасаваны ? 1752 г., але дагэтуль некаторыя святы адзначаюцца паводле яго).

Кал? гадз?нн?к б'е по?нач, людз?, як?я сабрал?ся на цэнтральнай плошчы горада, бяруцца за рук? ? спяваюць ?Auld Lang Syne?, песню, назва якой азначае ?у памяць м?нулага?. Бутэлька з в?ск? ходз?ць па коле, а затым час выконваць звычай ?first foot? або" першы госць" — самы старажытны звычай. Шатландцы мяркуюць, што першы чалавек, як? ?ваходз?ць у дом у Новы Год прынос?ць шчасце альбо ня?дачу. Вельм? добрай прыкметай л?чыцца, кал? першым у Новы Год у хату ?войдзе цёмнавалосы мужчына з падарункам. Кожны грукаецца ? дом да суседа або сябра, захап??шы з сабою абавязковыя падарунк? — соль ? кавалачак вуголля. Л?чыцца, што той, хто атрыма? так? навагодн? падарунак у надыходзячым годзе, не будзе адчуваць патрэбы ? ежы ? пал?ве. Гэтак жа звычайна госць прынос?ць ? бутэльку в?ск?. З госцем да шатландца? прыходз?ць дабрабыт.

У цяперашн? час у Шатланды? выпякаюць для навагодняга стала вял?к? круглы пясочны торт, як? ?прыгожаны згатаваным у цукру м?ндалем ? ?ншым? арэхам?, цукеркам?, цукровым? ? марцыпанавым? ф?гуркам?. Кожны год вял?зная колькасць так?х тарто? рассылаецца ва ?се кутк? свету шатландцам у эм?грацы?. ?х звычайна ?прыгожваюць нацыянальныя эмблемы — верас, шатландск? крыж, рук? скрыжаваныя над морам, горы ? ?нш.

Шматл?к?я традыцы? Hogmanay сышл? ? м?нулае, але дагэтуль усе шатландцы ?пэ?неныя: Новы год пав?нен быць сустрэты ? мажоры — з 1 студзеня пачынаецца новы адл?к часу, не абцяжараны м?нулым? нягодам?.

Нацыянальная вопратка

Традыцыйна, акрамя к?лта, у шатландск? нацыянальны строй (Highland dress) уваходз?ць тв?давая куртка (tweed jacket), простыя до?г?я панчох?, берэт ? скураны гаманок ?????? (sporran), як? в?с?ць на вузкай папружцы, што ахопл?вае сцёгны. Гэты варыянт строю носяць удзень. Для вечара маецца ?ншы варыянт строю — к?лт апранаецца з футравым гаманком, панчохам? са сва?м пэ?ным тартанам, тв?давай курткай ? кашуляй. Шатландск? берэт (tam-o'-shanter) — гэта ва?няны капялюш без палё? з пампонам альбо пяром на версе. Звычайна яго носяць злёгку ссуну?шы набок. Сваю назву берэт атрыма? ад ?мя героя верша Роберта Бёрнса з аднайменнай назвай. Варта згадаць ? такую дэталь строю як нож. Пра?дз?вы горац (Highlander) за сваёй правай панчохай пав?нны нас?ць нож, на тронку якога выграваваная кветка чартапалоху ? апра?лены тапаз. Трэба зазначыць, што кал? горац усо?ва? нож з унутранага боку наг?, то паводле шатландскай традыцы? гэта азначала аб'яву вайны. М?рныя людз? носяць нож за?сёды са знешняга боку.

Адносна такой асно?най дэтал? шатландскага нацыянальнага строю, як к?лт, варта зазначыць, што нас?л? яе раней не ?се шатландцы, а тольк? горцы. Высок?я земл? (Highlands) уключаюць у сябе самыя высок?я горы Брытан??. К?лт для некаторых горца? ? дагэтуль з'я?ляецца па?сядзённай вопраткай. Да сярэдз?ны XX ст. жыхары ра?н?н (lowlanders) нас?л? нагав?цы ? нават не клец?стыя. Але цяпер к?лты ? ? ?х ужо стал? традыцыяй.

Нацыянальныя с?мвалы

• Шатландск? сцяг уя?ляе сабой малюнак Андрэе?скага крыжа на с?н?м палотн?шчы. Апостал Андрэй л?чыцца апекуном Шатланды?, паводле легенды, яго рэштк? был? перанесены ? VIII ст. з Канстанц?нопаля ? шатландск? горад Сент-Эндрус. Малюнк? апостала, а таксама X-падобнага крыжа, на як?м ён, па паданн?, бы? укрыжаваны, служаць знакам? Шатланды?.
• Кветка чартапалоху з'я?ляецца напа?аф?цыйным нацыянальным с?мвалам Шатланды? ? змяшчаецца, у прыватнасц?, на грашовых знаках. Паводле падання, у XIII ст. узбярэжныя пасел?шчы скота? цярпел? ад рэйза? нармана?. Аднойчы атрымалася пазбегнуць нечаканага начнога нападу дзякуючы таму, што нарманы басанож зашл? ? зарасн?к? шатландскага чартапалоху, чым выдал? сябе.
• Тартан (клец?стая ткан?на, ?шатландка?), выкарысто?ваецца для вырабу к?лта?.

Гл. таксама

• Шкоты
• Аляксандр I Шатландск?
• Аляксандр II, кароль Шатланды?
• Джон Пол Джонс, адм?рал
• Замак Данвеган
• У?льям Уолес

Спасылк?

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Шатландыя
• Нацыянальная б?бл?ятэка Шатланды? Арх?вавана 12 лютага 2006.
• Undiscoveredscotland.co.uk