窦性心动过速什么意思

Сярэдневяко?е
Месцазнаходжанне	Е?ропа
Дата пачатку	476
Дата заканчэння	1500-я
Вывучаецца ?	медыяв?стыка, сярэдневяковая г?сторыя[d] ? сярэднявечная археалог?я[d]
Код WordLift	data.thenextweb.com/tnw/…
Пазначаны як	Mittelalter
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Спаса-Прэабражэнская царква, г. Полацк — найбольш захаваны з ранн?х сярэдневяковых будынка? у Беларус? (1161). Фота 2006 г.

百度 我彻底解脱了。

Сярэ?дн?я вяк??, або Сярэдневяко?е, або Сярэднявечча — перыяд у г?сторы? пам?ж Старажытным светам ? Новым часам, з канца V да канца XV стагоддзя.

Паняцце

Паняцце ?Сярэднявечча? з’яв?лася ? ?тал?? ? XIV—XVI стагоддзях у коле г?сторыка? ? л?таратара?, перадавых людзей свайго часу. Яны сх?лял?ся перад культурай Старажытнай Грэцы? ? Старажытнага Рыма, спрабавал? адрадз?ць яе. ?Сярэдн?м? вякам?? яны назвал? час пам?ж антычнасцю ? сваёй эпохай. У далейшым у навуцы замацава?ся падзел г?сторы? на старажытную, сярэдневяковую ? новую. Сярэднявечча ? сучаснай перыядызацы? сусветнай г?сторы? ахопл?вае час ад краху Заходняй Рымскай ?мперы? ? V стагоддз? да эпох? Вял?к?х геаграф?чных адкрыцця? (рубеж XV—XVI стагоддзя?), прычым по?нае панаванне менав?та сярэдневяковага тыпу культуры ? Е?ропе звязваюць не з ус?м перыядам, а з V—XIII стагоддзям?. Затым у ?тал?? зараджаецца пераходная культурная эпоха — Адраджэнне, якая ахопл?вае канец Сярэднявечча ? пачатак Новага часу.

Сярэдневяковыя крапасныя збудаванн?Каркасона. Дэпартамент Од, рэг?ён Лангедок-Рус?льён, Францыя.

Ацэнка Сярэднявечча ? навуцы змянялася. Гуман?сты эпох? Адраджэння (менав?та ?вял? тэрм?н) ? асветн?к? XVIII стагоддзя (Дз?дро, Вальтэр, Мантэск’ё) называл? ?х ?цёмным? вякам??, п?сал? аб глыбок?м заняпадзе культуры. У супрацьлегласць ?м рамантык? XIX стагоддзя, як?я ? навуковых ?, асабл?ва, у мастацк?х творах ?дэал?завал? сярэднявечча, был? сх?льныя бачыць у ?м ?васабленне вышэйшай марал?. Сучасныя навуко?цы пераважна пазбягаюць крайнасцей. Прызнаецца, што ? пара?нанн? з антычнасцю, было страчана нямала дасягнення? культуры, але ? той жа час у сферу культурнага разв?цця был? прыцягнуты новыя народы, зарадз?л?ся нацыянальныя культуры.

Фарм?раванне сярэдневяковага тыпу культуры на тэрыторы? былой Рымскай ?мперы? адбывалася розным? шляхам?. Усходняя Рымская ?мперыя захавала сваю дзяржа?насць ? адз?нства. В?зантыя на працягу ?сяго сярэднявечча заставалася вял?кай ? ?плывовай дзяржавай, в?зантыйская культура стала прамым працягам антычнай. Але ? 1453 годзе пасля заваявання туркам?-асманам? яе г?сторыя перапын?лася.

Сацыяльна-эканам?чны лад сярэднявечча ? Заходняй Е?ропе схематычна можна прадстав?ць наступным чынам. На ру?нах Заходняй Рымскай ?мперы? ?зн?к шэраг часам вельм? вял?к?х (як, напрыклад, ?мперыя франка? часо? Карла Вял?кага), але нетрывалых ранн?х феадальных манарх?й. Аснова эканом?к? — сельская гаспадарка ? дамашняя вытворчасць. Спачатку ?се земл? належал? каралю. Ён размярко?ва? ?х пам?ж сва?м? васалам? — феадалам? (феод — назва надзела), як?я служыл? ? яго войску. Феадалы, у сваю чаргу, надзялял? зямлёй сялян, як?я выконвал? пав?ннасц? (паншчына, чынш). Усталё?вал?ся складаныя ?заемааднос?ны пам?ж прыгонным? сялянам? ? памешчыкам?, а таксама ?нутры класа феадала? (прынцып ?васал майго васала — не мой васал?). Кожны феадал хаце? пашырыць свае ?ладанн?, войны вял?ся практычна бесперапынна. У вын?ку карале?ская ?лада губляла свае паз?цы?, што вяло да раздробненасц?. Сяляне, як?х прыгнятал?, не спынял? барацьбы ? розных формах — ад уцёка? у гарады да вял?к?х сялянск?х война? ? па?стання?. Узн?каюць самастойныя гарадск?я камуны, яны становяцца апорай карале?скай улады. З’я?ляецца новы клас — гарадская буржуаз?я (уласна само слова ?буржуа? ?творана ад нямецкага ?бург? — горад). Адпаведна, вылучаюць ? асно?ныя перыяды.

Перыядызацыя Сярэднявечча

У Сусветнай г?сторы?

Пачатак ? заканчэнне Сярэднявечча звязаны з наступным? падзеям?:

476 год — падзенне Заходняй Рымскай ?мперы?,

1492 год — адкрыццё Амерык? экспедыцыяй пад к?ра?н?цтвам Хрыстафора Калумба.

Сярэднявечча падзяляецца на 3 перыяды:

• Ранняе сярэднявечча — з канца V да X стагоддзя.
• Высокае (ц? Клас?чнае) сярэднявечча — з XI да XIII стагоддзя.
• Позняе сярэднявечча — XIV ? XV стагоддз?.

У г?сторы? асобных кра?н пачатак ? заканчэнне гэтых перыяда? могуць некальк? адрозн?вацца.

У г?сторы? Беларус?

Ранняе, Высокае ? Позняе сярэдневяко?е ? г?сторы? Беларус? вызначаны наступным чынам:

• Ранняе сярэднявечча — з канца V да IX стагоддзя, працягвалася прыкладна 400 год. Пачатак: прыход славянск?х плямён на тэрыторыю Беларус?. Гэта перыяд славян?зацы? тэрыторы? Беларус? ? ?тварэння на ёй племянных аб’яднання? дрыгав?чо?, крыв?ча? ? радз?м?ча?. Заканчэнне звязана з летап?сным удзелам крыв?чо? ва ?тварэнн? дзяржавы ва ?сходн?х славян, першай згадкай у летап?се пра Полацк (862) ? стана?леннем усходнеславянскай дзяржа?насц? (2-я палова IX стагоддзя).

• Высокае сярэднявечча — з X да XIII стагоддзя, таксама працягвалася прыкладна 400 год. Гэта перыяд сярэдневяковых княства? на тэрыторы? Беларус? — Полацкага, Тура?скага ? тых, як?я ?зн?кл? на ?х месцы ? час сярэдневяковай раздробленасц? (XII — 1-я палова XIII стагоддзя). Заканчэнне звязана з ?тварэннем (1240-я) ? стана?леннем (2-я палова XIII стагоддзя) новай цэнтрал?заванай дзяржавы — Вял?кага Княства Л?то?скага, якое ? далейшым уключыла ? сябе ?се беларуск?я земл?.
• Позняе сярэднявечча — XIV ? XV стагоддзях, працягвалася каля 200 год. Гэта перыяд разв?цця беларуск?х зямель у складзе ВКЛ. Яго заканчэнне супадае з канцом Сярэднявечча ? Сусветнай г?сторы? (1492).

?ншыя перыядызацы?

Частка г?сторыка? л?чыць пачаткам Сярэднявечча падзел Рымскай ?мперы? на Заходнюю ? Усходнюю (395), ц? прыняцце хрысц?янства Канстанц?нам Вял?к?м (312), ц? год пераносу стал?цы ?мперы? ? Канстанц?нопаль (330). У якасц? канца сярэднявечча прапануюць час з’я?лення пратэстанцтва (1521), або ?зяцця Канстанц?нопаля асманам? (1453), ц? пачатак заняпаду феадал?зму ? Е?ропе ? сувяз? з Англ?йскай рэвалюцыяй (1642). Тым не менш, усе гэтыя падзе? сведчаць аб нейк?м канцы адной эпох? ? пачатку новай, таму межы Сярэднявечча хоць ? выглядаюць вельм? размыта, але ?сё ж так? яны ёсць.

Роля рэл?г?? ? царквы ? сярэдневяковым грамадстве

Для сярэдневяковай культуры характэрныя дзве ключавыя адметнасц?: карпараты?насць ? пануючая роля рэл?г?? ? царквы. Сярэдневяковае грамадства, як арган?зм з клетак, складалася з мноства сацыяльных стана? (сацыяльных слаё?). Чалавек па нараджэнн? належа? да аднаго з ?х ? практычна не ме? магчымасц? змян?ць сваё сацыяльнае станов?шча. З кожным так?м станов?шчам был? звязаны свой круг пал?тычных ? маёмасных право? ? абавязка?, ная?насць прыв?лея? або ?х адсутнасць, спецыф?чны ?клад жыцця, нават характар адзення. ?снавала строгая сасло?ная ?ерарх?я: два вышэйшыя станы (духавенства, феадалы-земле?ладальн?к?), затым купецтва, рамесн?к?, сяляне (апошн?я ? Францы? аб’ядно?вал?ся ? ?трэцяе сасло?е?). Выразную формулу выве? на мяжы X—XI стагоддзя? б?скуп французскага горада Лана Адальберон: ?адны моляцца, ?ншыя ваююць, трэц?я працуюць…?. Кожны стан бы? носьб?там ? адпаведнага тыпу культуры.

Магутным аб’ядно?ваючым фактарам у так?х умовах был? рэл?г?я ? царква. Вызначальная роля хрысц?янскай рэл?г?? ? царквы ва ?с?х гал?нах грамадскага ? культурнага жыцця складала прынцыповую асабл?васць е?рапейскай сярэдневяковай культуры. Царква падпарадкавала сабе пал?тыку, мараль, навуку, адукацыю ? мастацтва. Увесь светапогляд чалавека сярэднявечча бы? тэалаг?чным (ад грэчаскага ?тэас? — бог). Чым жа можна патлумачыць такое выключнае станов?шча рэл?г?? ? сярэдневяковым грамадстве?

Адз?н з адказа? на пытанне дае сам сэнс хрысц?янскага веравучэння. Яно ?зн?кла з барацьбы ? ?заемнага ?плыву мноства ф?ласофск?х ? рэл?г?йных плыней. Кал? казаць пра першаснае хрысц?янства, то адной з гало?ных ?дэй, як?я забяспечыл? шырокае распа?сюджванне новай рэл?г??, была ?дэя ро?насц? людзей — ро?насць як грэшнасць ?стоты перад ?семагутным ? усям?ласц?вым богам — але таксама ро?насць. Хрысц?янства, узн?кшы ? калон?ях Старажытнага Рыма, у асяроддз? рабо?, з самага пачатку не было рэл?г?яй якога-небудзь аднаго народа, яно мела наднацыянальны характар. Як рэл?г?йнае вучэнне, хрысц?янства грунтуецца на трох гало?ных ?дэях:

• ?дэ? грахо?насц? ?сяго чалавечага роду, заражанага першародным грахом Адама ? Евы;
• ?дэ? выратавання, якое неабходна заслужыць кожнаму чалавеку;
• ?дэ? адкуплення ?с?х людзей перад богам, на шлях якога стала чалавецтва дзякуючы пакутам ? добраахвотнай ахвяры ?суса Хрыста, як? злучы? у сабе як божую, так ? чалавечую прыроду.

У першапачатковым хрысц?янстве вельм? моцная была вера ? скорае другое прышэсце ?суса Хрыста, Страшны суд ? канец грэшнага свету. Аднак час ?шо?, н?чога падобнага не адбывалася, ? на месца гэтай ?дэ? прыходз?ць ?дэя суцяшэння — замаг?льнай аддачы за добрыя ц? дрэнныя ?чынк?, гэта значыць пекла ? раю.

Асновы аф?цыйнага царко?нага светапогляду Сярэднявечча был? закладзеныя на рубяжы IV—V стагоддзя? у працах А?гусц?на, пазней прыл?чанага да л?ку святых. Ён распрацава? вучэнне пра ?чаро?ныя ласк??, згодна з як?м царква ёсць пасярэдн?к пам?ж Богам ? людзьм? (?адз?навыратавальная роля царквы?). Тольк? царква прыцягвае людзей да бога. Як захавальн?ца ?божай ласк??, яна можа даць чалавеку адкупленне грахо?. Згодна з А?гусц?нам, увесь ход г?сторы? асуджаны чаро?най здабычай, таму чалавек з’я?ляецца не ? с?лах яго змян?ць ? грэшна нават спрабаваць гэта зраб?ць. Трэба пакорл?ва прымаць як багацце, так ? беднасць, яны — следства першароднага граху Адама ? Евы. Гэты ж грэх сказ?? чалавечы розум, з таго часу ён пав?нен шукаць сабе апору ? веры. Адсюль — пастулат: ?Вер, каб разумець?, як? абвяшча? прыярытэт веры над розумам.

Пад канец антычнасц? хрысц?янства ?я?ляла сабой разв?тую светапоглядную с?стэму. Бы? створаны ?с?мвал веры? — каротк? выклад асно?ных дагмата? хрысц?янскай царквы. У яго ?вайшл? дагмат аб ?трыадз?нстве бога?, адз?нага ?, разам з тым, у трох асобах — Бога-бацьк?, Бога-сына ? Бога-духа Святога, дагмат пра ?васкрасенне Хрыста ? ?ншыя.

Першыя хрысц?янск?я абшчыны адрозн?вал?ся дэмакратызмам, аднак досыць скора служыцел? культу — духавенства, або кл?р ((грэч. Κλ?ρο? — жэрабя), спачатку ?х выб?рал? па жэраб?) ператвараюцца ? суровую ?ерарх?чную арган?зацыю. Спачатку высокае станов?шча ? кл?ры займал? еп?скапы. Рымск? еп?скап ста? дамагацца прызнання за ?м першынства сярод усяго духавенства хрысц?янскай царквы. У канцы IV — пачатку V стагоддзя ён ста? называцца Папам ? паступова набы? уладу над ус?м? ?ншым? еп?скапам? Заходняй Рымскай ?мперы?. Хрысц?янская царква стала называцца катал?цкай, што азначае сусветная.

Ужо ? апошн?я стагоддз? ?снавання Рымскай ?мперы? хрысц?янства з рэл?г?? прыгнечаных ператвараецца ? дзяржа?ную рэл?г?ю. Папа абвясц?? сябе ?намесн?кам Хрыста на Зямл??, на тую ж ролю прэтэндава? патрыярх Канстанц?нопальск?, у царкве аказалася два арган?зацыйныя цэнтры. У 1054 годзе Папа Рымск? ? патрыярх Канстанц?нопальск? праклял? адз?н аднаго. Пры агульнай рэл?г?? царква раскалолася на заходнюю — рымска-катал?цкую ? ?сходнюю — правасла?ную. Ва ?мовах краху Заходняй Рымскай ?мперы?, хуткага ?тварэння ? такога ж хуткага распаду ?варварск?х? карале?ства?, пастаяннага перакройвання меж, затым феадальнай раздробненасц?, царква аказалася арган?заваная с?лай, своеасабл?вым востравам ?парадку ? беспарадку?. Мабыць, найбольш стаб?льнай дзяржавай Е?ропы была Папская вобласць — сярэдняя ?тал?я, якая перайшла ? VIII стагоддз? пад непасрэднае пра?лення рымск?х папа? (? якая ?снавала да XIX стагоддзя). Менав?та для абгрунтавання право? на ?ладу ? гэтай дзяржаве была створана легенда аб ?Канстанц?на? дар?: быццам рымск? ?мператар Канстанц?н, пераносячы стал?цу ? В?зантыю, сва?м пераемн?кам у Рыме пак?ну? Папу.

Пал?тычны ?плы? папства распа?сюджва?ся на ?сю Е?ропу. Вельм? до?га тольк? Папа прызнача? б?скупа? ва ?се кра?ны. Царква шырока выкарысто?вала с?стэму пакарання? (у тым л?ку супраць к?ра?н?ко?): ?адлучэнне?, што став?ла чалавека па-за царквы, ?анафему? — урачыстае публ?чнае накладанне праклёну, ??нтэрдыкт? — забарона адпра?ляць культ на ?сёй тэрыторы? ? ?ншыя. Абранне Папы з XI стагоддзя стала праходз?ць на адмысловых сходах кардынала?, без магчымасц? ?мяшання свецкай улады. Прыкладна трэць ус?х ворных зямель у Е?ропе належала царкве, усе дзяржавы выплачвал? ?дзесяц?ну? (дзясятую частку сабраных падатка?) у яе карысць. У катал?цкай царкве ? Х стагоддз? ?сталё?ваецца звычай бясшлюбнасц? (цэл?бату) духавенства. Гэты звычай цесна звяза? станы феадала? ? духавенства: у сем’ях феадала? старэйшы сын звычайна атрымл?ва? зямельную ?ласнасць, а друг? станав??ся святаром.

Феномен манастыра ? Е?ропе

Асабл?вую ролю ? распа?сюджанн? ?плыву царквы адыгрывал? манастыры. Яны ?зн?кл? ? III стагоддз? ? Ег?пце ? ?я?лял? сабой спачатку пасел?шчы пустэльн?ка? (ад грэчаскага ?манах? — пустэльн?к). Манастыры ? Е?ропе становяцца ? буйным? земле?ладальн?кам?, ? цэнтрам? шматгал?новых гаспадарак, ? ?мацаваным? крэпасцям?, ? асяродкам? культурнага жыцця. Першы манаск? ордэн арган?зава? Бенедыкт Нурс?йск? ? VI стагоддз?. У далейшым, ордэн бенедыкц?нца? аб’ядно?ва? да дзвюх тысяч манастыро?, у XII стагоддз? ? сувяз? з радам буйных народных выступлення? узн?кае новая плынь у манастве. Францыск Ас?зск? ? ?тал?? ? Дам?н?к у ?спан?? амаль адначасова выступаюць з пропаведдзю беднасц?, адмовы ад уласнасц?, паваг? да простай працы. Гало?ным для святара яны л?чыл? не ?рачыстае богаслужэнне, а пропаведзь у падарожжах сярод простых людзей. Так?я погляды знайшл? вельм? шырокую падтрымку. Рым аф?цыйна прызна? францысканца? ? дам?н?канца? ордэнам? жабрачых манаха?-прапаведн?ка?. Трэба ?л?чыць яшчэ адну прычыну ?плыву царквы, асабл?ва ? ранн?м сярэднявеччы. Гэта — агульны культурны заняпад, заняпад антычнай культуры, як? наступ?? пасля V ст. Разбурал?ся пал?тычныя, культурныя сувяз?, большасць насельн?цтва стала аграрнай. П?сьменнасць ператвараецца ? рэдкасць. На змену клас?чнай прыходз?ць вульгарная (народная) латынь. У так?х умовах менав?та царква выступае захавальн?кам антычнай культурнай спадчыны. Святары аказваюцца адукаваным? людзьм?. Бо ? сярод к?ра?н?ко? тады п?сьменныя людз? был? адноснай рэдкасцю. Напрыклад, Карл Вял?к? — стваральн?к вел?зарнай ?мперы?, герой падання? ? легенд — паважа? адукацыю, разма?ля? на латын?, грэчаскай мове, веда? л?таратуру. Але п?саць ён не ?ме?. Яго б?ёграф расказвае, што ?мператар ваз?? ?на ложку пад падушкай дошчачк? ? л?сты, каб у вольны час прывучыць руку выводз?ць л?тары. Але мала ме? поспеху?.

Пры кляштарах арган?зо?вал?ся скрыпторы? — спецыяльныя майстэрн? для перап?свання кн?г. Рукап?сныя кн?г? выраблял?ся з пергамента — асабл?вым спосабам апрацаванай цялячай або авечай скуры. Для вырабу адной Б?бл?? вял?кага фармату патрабавалася 300 авечых шкур, на яе выкананне ?шло 2—3 гады. Каштавал? так?я кн?г?, натуральна, неверагодна дорага. Пры кляштарах звычайна арган?зо?вал?ся б?бл?ятэк?. Акрамя Б?бл?? перап?свал?ся кн?г? хрысц?янск?х багаслова?, жыццяп?сы святых, уцалелыя антычныя творы (без такога перап?свання да нас бы гэтыя творы проста не дайшл?). Тут саста?ляюцца хрон?к? — ап?санн? падзей па гадах. Школы ? ранн?м Сярэднявеччы адкрывал?ся тольк? пры цэрквах ? манастырах. Паступова складваецца школьная праграма. Яна не мянялася потым стагоддзям?. У яе ?ваходз?л? ?сем свабодных мастацтва??: тры уступныя дысцыпл?ны — ?трыв?ум? — граматыка, рыторыка (авалоданне красамо?ствам), дыялектыка (авалоданне прав?льным красамо?ствам, г. зн. фармальная лог?ка); чатыры дысцыпл?ны вышэйшага цыкла — ?квадрыум? — арыфметыка, геаметрыя, астраном?я, музыка.

Культура Сярэднявечча

Асно?ны артыкул: Культура Сярэднявечча

Большасць насельн?цтва сярэдневяковай Е?ропы складал? сяляне. Як суаднос?цца пам?ж сабой царко?ная, рыцарская культура ? культура народнай масы? На гэтае пытанне цяжка адказаць адназначна. Так, культуру феадала? л?таральна пран?звае пагарда да ?мужыко??, у той жа час рукам? апошн?х ствараюцца ? упрыгожваюцца феадальныя замк?, храмы ? манастыры. Яшчэ з варварск?х часо? захо?ваюцца ? разв?ваюцца народныя вусныя эп?чныя творы — ?Песня пра Н?белунга??, ?Песня пра Роланда? — але зап?сваюць ? апрацо?ваюць ?х ужо адукаваныя людз?. Сярод сялян, асабл?ва з усталяваннем прыгоннага прыгнёту, пастаянна жыве нянав?сць да прыгнятальн?ка — земле?ладальн?ка?, ? ? той жа час паважаецца ф?гура рыцара — абаронцы хрысц?янства. У народным асяроддз? адбываецца фарм?раванне нацыянальных мо?, пазней яны выцясняюць латынь з прафес?йнай л?таратуры. Сярэднявечча багатые на падобныя кантрасты.

Сялянскае света?спрыманне, безумо?на, фарм?равалася на аснове хрысц?янскага светапогляду, але пры гэтым рэл?г?йныя пачуцц? простых людзей значна адрозн?вал?ся ад канона? аф?цыйнага багасло?я. Асабл?вае спачуванне выкл?кал? пакуты Хрыста, у ?х бачыл? адгалоск? ?ласнага лёсу. Паважаным станов?цца вобраз Мац? Божай, яе л?чыл? абаронцай ? заступн?цай. Нават незадаволенасць сялян сва?м станам, барацьба супраць прыгнёту ?свядамлялася ? хрысц?янск?х вобразах. Узн?кал? так званыя ?народныя ерас?? (ерась — рэл?г?йнае вучэнне, якое адх?лялася ад аф?цыйнага, царко?нага). Супраць так?х руха? царква змагалася жорстка ? ?парта. Адным з ?нструмента? барацьбы станов?цца ?нкв?з?цыя. Яна ператварылася ? вял?кую царко?ную ?станову ? была падпарадкавана асаб?ста Папе рымскаму.

Народная сялянская культура стала адной з найважнейшых крын?ц прагрэсу сярэдневяковай культуры, як? пача?ся ? XI стагоддз? ? выяв??ся ? фарм?раванн? гарадской культуры. У XI стагоддз? ? Заходняй Е?ропе адбываецца хутк? рост гарадо?. ?х насельн?цтва складалася з самых рашучых ? бунтарск?х элемента? грамадства: у горада бегл? прыгонныя — ?паветра горада раб?ла свабодным?, мянял? лад жыцця некаторыя феадалы, асабл?ва збяднелыя. Новыя в?ды дзейнасц? — гандаль, рамяство — патрабавал? акты?насц?, абачл?васц?, спараджал? рацыянал?стычны падыход да жыцця. Гараджане аб’ядно?вал?ся ? камуны, як?я мел? органы самак?равання. Яны ? ?значальвал? барацьбу за вызваленне ад феадала ц? манастыра, на землях якога стая? горад. Гэтая барацьба запатрабавала гера?чных намагання? ? заняла немалы г?старычны тэрм?н, але ?вянчалася ? вын?ку поспехам. Гарады стал? апорай карале?скай улады ? ходзе ?тварэння цэнтрал?заваных нацыянальных дзяржа? (за выключэннем ?тал??, дзе пераважал? гарады-дзяржавы).

Важным элементам ?здыму культуры ? XI—XIII стст. было пашырэнне адукацы?, пача?ся выхад яе за рамк? багасло?я. Арган?зацыя гарадскога жыцця дыктавала патрэбу ? граматных людзях. Павял?чваецца колькасць школ, з’я?ляюцца гарадск?я, еп?скапальныя, а таксама прыватныя школы. Паступова ?зн?кае ?х спецыял?зацыя. Напрыклад, у Балонн? был? юрыдычныя школы, у горадзе Салерна — медыцынск?я, прызнаным цэнтрам ф?ласоф?? л?чы?ся Парыж.

Навука

У гэты перыяд Касцёл роб?цца спадкаемцам Рымскай ?мперы? ? ахо?н?кам адукацы?, ствараючы ? падтрымл?ваючы школы. Большасць адукаваных людзей был? святарам? ? манахам?, а ?се гал?ны веда? падпарадко?вал?ся багасло?ю. Адз?най мэтай навуко?ца? ранняга Сярэднявечча было захаваць рэштк? антычных веда?, а цэнтр навук? ? культуры тады перамясц??ся ? ?сламск?я кра?ны Бл?зкага Усходу ? Ма?рытанскай ?спан??. Узрастанне ц?ка?насц? да навуковых веда? пачалося ? Е?ропе з Х?? стагоддзя, як? забяспечы? Е?ропу ведам? ? ф?ласоф??, лог?цы, дакладных навуках, натуральных навуках ? медыцыне грэка? ? мусульман. Вын?кам гэтага стала нараджэнне новай навук? ? Х?V ? ХV стст.

Навуковы Рэнесанс суправаджа?ся масавай перакладчыцкай дзейнасцю ? павышэннем узро?ню агульнай адукацы? ? Е?ропе. Е?ропа знаходз?лася перад пал?тычным, сацыяльным ? эканам?чным рэнесансам, а ?зрост колькасц? насельн?цтва, урбан?зацыя спрыял? разв?ццю школ. Школы ?зн?кал? каля сабора?, сярод як?х асабл?ва значным? робяцца школы ? Рэймсе, Шартры ды Парыжы. Кал? колькасць вучня? значна памножылася, стал? ?зн?каць ? ?н?верс?тэты. Ун?верс?тэты ?зн?кал? вакол б?скупск?х школ, як гэта адбылося з Сарбонай у Парыжы, альбо вакол навуковых гуртко?, як гэта адбылося ? Балонн?.

Асно?най мовай адукацы? працягвал? заставацца лац?нская ? грэчаская мовы.

Навука ? Сярэднявеччы была пэ?ным этапам у навуковым разв?цц? ? знаходз?лася перад навукай Рэнесанса, якая стала пераемн?цай Сярэднявечча. Навука ?вабрала ? сябе дасягненн? грэчаскай ? ?сламскай навук?, як?я падрыхтавал? глебу для пазнейшых навуковых дасягнення?. У гэты перыяд бы? зроблены шэраг значных навуковых адкрыцця?, у вын?ку як?х сфарм?равал?ся выток? сучаснай навук?.

Да найбольш значных навуковых вынаходства? трэба аднесц?:

?ндыйска-арабск?я л?чбы

Гэта пара?нальна са стварэннем алфав?та.

Оптыка ? л?нзы

У працы ?бн аль-Хайсама ?Скарбн?ца оптык?? (каля 1038 года) разглядал?ся л?нзы ? ?х павел?чальныя здольнасц?. Роджэр Бэкан (памёр у 1294 годзе) узгадвае аб выкарыстанн? л?нз для карэкцы? зроку сталых людзей. Акуляры з выпуклым шклом, напэ?на был? выраблены да 1280 года. Да 1300 года яны был? выраблены ? Венецы?. Гэта дало крок да разв?цця гандлю шл?фаваным? л?нзам? ? акулярам?.

Оптыка ? перспектыва

?бн аль-Хайсам сфармулява? тэорыю пран?кнення святла, якая растлумачвала асно?ныя факты ?спрымання. ?Оптыка? па-лац?нску стала вядома як ?перспектыва? (perspectiva). У Х??? стагоддз? Бэкан, П?чэм ? Уайтло нап?сал? каментары? па пытаннях ?перспектывы?. Сучаснае ?спрыманне песпектывы як раздзелу оптык? нарадз?лася ? Фларэнцы? ? Х?V стагоддз?. Стваральн?кам е?рапейскай школы перспектывы ста? скульптар Ларэнца Г?берц?, а пазней, Леанарда да В?нчы.

Дадатковая механ?ка машын, гадз?нн?ка? ? а?тамата?

Эл?н?стычная традыцыя ? механ?цы вадзяных кола? ? вадзяных гадз?нн?ка? працягнулася ? ?сламскую эпоху ? нарадз?ла больш дасканалую ? дакладную л?таратуру, якая ап?свала вял?кае мноства канструкцый водападымальных механ?зма?, вадзяных млыно?, паветраных млыно?, асадных машын, гадз?нн?ка?, а?тамата? ? ?ншага. Гэтыя распрацо?к? прывял? да стварэння механ?чных гадз?нн?ка? ? ХIV стагоддз?. У ХV? ды ХV?? стст. з’яв?лася вял?кая колькасць кн?г аб механ?змах як на арабскай, так ? на лац?нскай мовах, у як?х был? выкладзены механ?чныя ?дэ?, як?я ?снавал? раней.

Уплы? геаграф?? ? астраном?? на мараходства ? геаграф?чныя адкрыцц?

Вял?к?я геаграф?чныя адкрыцц? ХV стагоддзя стал? магчымы дзякуючы карыстанню навуковым? ведам?, для паляпшэння нав?гацы? ад ?мкнення дасягнуць ?нды? праз Атлантычны ак?ян. Для такога плавання неабходна было ?снаванне спецыяльных астранам?чных ?нструмента? ? табл?ц сх?лення?. ?Таледск?я табл?цы? аль-Заркл? (Арзакель), ?Альфонс?йск?я табл?цы? ? арабск?я, ?спанск?я ? партугальск?я календары ХIV стагоддзя давал? неабходныя тэарэтычныя дадзеныя. Выл?чэнн? спрашчал?ся з выкарыстаннем формул з трыганаметры?. ?ншым? фактарам?, стала выкарыстанне компаса ? разв?ццё картаграф??.

Алх?м?я ? металург?я

Металы ц?кав?л? алх?м?ка? больш за ?сё, ?х магчымасц? вывучал?ся пры шматл?к?х доследах. Апроч трактата? па алх?м?? ? некаторых спецыяльных працах ап?свалася вытворчасць ? тэрм?чная апрацо?ка стал?, а таксама вырабы мячо?. Усе гэтыя даследаванн? спрыял? стана?ленню сучаснай металург??.

Порах ? гарматы

Вынаходства пораху к?тайцам?, яго выкарыстанне арабам? ? перайманне, альбо новае адкрыццё манахам Бертольдам Шварцам ? Е?ропе, мела далёк?я г?старычныя наступствы.

Дыстыляцыя ? неарган?чныя к?слоты

Алх?м?к? атрымо?вал? азотную, серную, саляную к?слату ? ?царскую гарэлку? шляхам дыстыляцы?.

Праблематыка Сярэднявечча

Значны час, Сярэднявечча вывучалася як ?Цёмныя часы?, чаму ? немалой ступен? спрыял? пратэстанцк?я г?сторык?. Але сёння, гэта падвяргаецца сур’ёзнаму перагляду, ? нярэдка, у гэтай гал?не дасягаюцца ц?кавыя вын?к?.

Л?таратура

• Саганов?ч Г. М. Сярэ?дн?я вяк??, сярэдневяко?е, сярэднявечча // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следав?к? — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 360. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• История человечества. Том IV. VII-ХVI века. — ЮНЕСКО, 2003. — ISBN 5-89317-156-X
• Сре?дние века?, средневековье // Т. 24А. Собаки — Струна. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 374. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Саганов?ч Г. Сярэ?дн?я вяк??, сярэдневяко?е, сярэднявечча // Энцыклапедыя г?сторы? Беларус?. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гало?ны рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. — Мн. : БелЭн, 2001. — С. 481—482. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.

Спасылк?

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Сярэдневяко?е